Month: March 2024

Բառերը (բառաձևերը) ճի՛շտ դասավորիր և վերականգնի՛ր նախադասությունները:
ա) չտնկես ունեցվածքին Ուրիշի աչք:
Ուրիշի ունեցվածքին աչք չտնկես։
բ) ես հոր չեմ մոռանա Իմ պատվիրանը:
Իմ հոր պատվիրանը ես չեմ մոռանա։
գ) ձեր հետ պսակե՛ք Գնացեք զավակներին իրար:
Գնացեք ձեր զավակներին իրար հետ պսակեք։
դ) արտի էլ դնում են Ոսկի արտ անունն:
Արտի անունն էլ դնում են Ոսկի արտ։

2. Տրված մասերը միացնելով՝ ամբողջացրո՛ւ նախադասությունները:
   ա) Աչքդ լույս լինի, ա) ելք չեն գտնում:
   Աչքդ լույս լինի, մի պղինձ ոսկի դուրս եկավ:
   բ) Հարևանների միջև լեզվակռիվ է սկսվում,ելք չեն գտնում:
   բ) մի պղինձ ոսկի դուրս եկավ:
   Հարևանների միջև լեզվակռիվ է սկսվում,
   գ) Բարի անունն ավելի երկար
   է ապրում,
   գ) հարսանիք են անում:
   Բարի անունն ավելի երկար է ապրում, քան չար անունը:
   դ) Երեք օր, երեք գիշեր դ) քան չար անունը:
   Երեք օր, երեք գիշեր, հարսանիք են անում:
3. Թագավոր, ոսկի, հարևան բառերով նախադասություննե՛ր կազմիր:
   Թագավորը հրամայեց սպանել բոլոր թշնամիներին։
   Ես երեկ ոսկի վզնոց գտա փողոցից։
   Մեր հարևանները շատ լավ ու բարի մարդիկ են։
4. Հետևյալ օրհնանքներից ո՞րն է համապատասխանում հեքիաթի բովանդակությանը:
   Կյանքդ ջրի նման երկարի:
   Ուր գնաս, կանաչ բուսնի:
   Թող բարի անունդ երկար հիշվի:

Լրացուցիչ աշխատանք

2. Ընդարձակի՛ր համառոտ նախադասությունները:
   ա) Նավը լողում է բաց ծովում: գ) Այս հրաշք զանգակածաղիկը կապույտ է:
   բ) Ճնճղուկը կտցահարում է իր բնում: դ) Այս երկու ընկերները հաշտ են:
3. Տրված բառերով կազմի՛ր ընդարձակ նախադասություններ:
   ա) Վրաստան, մայրաքաղաք, Թբիլիսի:
   Վրաստանի մայրաքաղաքը Թբիլիսին է։
   բ) խոտ, իջնել, արտույտ, վրա, կանաչ:
   Արտույտը իջավ կանաչ խոտի վրա։
   գ) ճանաչել, փորձանք, լավ, մեջ, ընկեր:
   Լավ ընկերոջը փորձանքի մեջ են ճանաչում։
4. Պարզ նախադասությունները միավորի՛ր և դարձրո՛ւ բարդ:
   ա) Լույսը բացվեց և արևը փայլեց երկնքում:
   բ) Ես ուզում եմ,որ խաղաղությունը գոտևորի մոլորակը:
   գ) Կարենը սահում է չմուշկներով և կարողանում է սպորտային պար պարել:
   դ) Մասրենու վրայի ձյունը հալվում է և հուլունք դարձած կաթկթում է հողին:
5. Տրված մասերը միացնելով՝ ամբողջացրո՛ւ առած-ասացվածքները:
   ա) Եղբայրը կարող է ընկեր չլինել, ա) ասում է՝ խակ է:
   բ) Աղվեսի բերանը խաղողին չի
   հասնում,
   բ) բայց ընկերը միշտ եղբայր է:
   գ) Անձրևից փախան, գ) վախեցի՛ր մարմանդ գետից:
   դ) Մի՛ վախենա վարար գետից, դ) կարկուտի տակ ընկան:
   ե) Մի գիժ քար գցեց հորը, ե) չհասկացողին՝ հազար ու մին:
   զ) Հասկացողին մին ասա, զ) քառասուն իմաստուն չկարողացան հանել:

Եղբայրը կարող է ընկեր չլինել, բայց ընկերը միշտ եղբայր է:

Աղվեսի բերանը խաղողին չի հասնում,ասում է՝ խակ է:

Անձրևից փախան,կարկուտի տակ ընկան:

Մի՛ վախենա վարար գետից, վախեցի՛ր մարմանդ գետից:

Մի գիժ քար գցեց հորը, քառասուն իմաստուն չկարողացան հանել:

Հասկացողին մին ասա, չհասկացողին՝ հազար ու մին:

223. Նախադասությունները կարդա՛ և պարզի՛ր, թե ի՞նչ դեր ունեն ածականին ավելացված ավելի, պակաս, ամենից բառերը։

Կետերը ջրի տակ կարողանում են երկար մնալ՝ մեկից երկու ժամ:
 Ծովային կրիաներն ավելի երկար են դիմանում՝ երեք ժամ և ավելի:
 Սակայն ծովային կրիաների մի տեսակ կա, որ ջրի տակ ամենից երկար է մնում. նա կարող է մի քանի օր դուրս չգալ:
Պինգվիններն ընդհանրապես խոշոր թռչուններ են:Դրանց մեջ արքայական պինգվինն ավելի խոշոր է, քան մյուս տեսակի պինգվինները: Ամենից խոշորը կայսերական պինգվինն է, որը ամենից հաճախ    հանդիպող տեսակներից է:
Օվկիանոսի ջրերն ամենուր աղի են: Բայց բևեռային շրջաններում ջուրը պակաս  աղի է, քան մյուս տեղերում: Ամենից քիչ աղի է Բալթիկ ծովի ջուրը, իսկ ամենից շատ՝ Կարմիր ծովինն ու Պարսից ծոցինը:

234. Սխալները գտի՛ր և ուղղի՛ր (քանի ձևով հնարավոր է):

Օրինակ՝
Մեր գյուղի համար երրորդ դպրոցը վերջերս է կառուցվել: — Մեր գյուղի համար երեք դպրոցը վերջերս է կառուցվել:Մեր գյուղի երրորդ դպրոցը վերջերս է կառուցվել:

            Համար առաջին տիեզերագնացն աշխարհում Յուրի Գագարինն է:

Աշխարում առաջին տիեզերագնացն Յուրի Գագարնն է:

Յուրի Գագարինը աշխարում համար առաջին տիեզերագնացն է:

            Թիվ տասներորդ մանկապարտեզի տնօրենն է մայրիկս:

Մայրիկս թիվ տասներորդ մանկապարտեզի տնօրենն է:

            Վերջապես, երբ հույսներս կտրել էինք, համար քառասունիններորդ  արձանագրության մեջ հարկավոր տեղեկությունը գտանք:

Վերջապես գտանք հարկավոր տեղեկությունը համար քառասունիններորդ արձանագրության մեջ, երբ հույսներս կտրել էինք:

            Հինգերորդ համարի նկարն ուշադրությանս գրավեց:

Ուշադրությանս գրավեց հինգերորդ համարի նկարնը

            Բակում ինը տղա կա: Ասածդ տղան ուժով ու ճարպկությամբ համար իններորդն է:

Բակում ինը տղա կա: Ուժով ու ճարպկությամբ Ասածդ տղան համար իններորդն է:

            Այդ ուղևորին բաժին ընկավ ութերորդ համարի նավախցիկը:

Ութերորդ համարի նավախցիկը բաժին ընկավ այդ ուղևորին:

Հիշի՛ր

Առարկաների թիվ կամ թվային կարգ ցույց տվող բառերը թվականներ են: Մեկից մինչև հարյուր բաղադրյալ թվականների բաղադրիչները միասին են գրվում, իսկ հարյուր մեկից սկսած՝ առանձին:
Թվային կարգ ցույց տվող թվականները կազմվում են —րորդ ( —երորդ) ածանցով:

242. Կետերի փոխարեն գրի՛ր տրված բառերը:

Այնպիսի, այդքան, այնքան, այսպես, այդպես, այնպես, այդտեղ, այնտեղ:

            Համաշխարհային օվկիանոսում միլիոնավոր տոննաներով սառույց կա: Եթե այդքան սառույցը հալվի, ցամաքի մեծ շերտեր կանհետանան ջրի տակ, քանի որ օվկիանոսի մակարդակը ավելի քան հարյուր մետրով կբարձրանա:
            Թուրքմենիայում այնպիսի վայր կա, որտեղ ամռանն այնքան չղջիկ է հավաքվում, որ դա անվանում են չղջիկների «ամառանոց»: Տաք ամռանն այնտեղ հավաքվում է մոտ      քառասուն հազար չղջիկ: Մի գիշերում նրանք ուտում են մոտ տասը փութ   վնասակար միջատ: Այդպես սնվելով՝ չղջիկներն օգտակար են դառնում մարդկանց, ինչպես նաև այգիների ու դաշտերի համար: Բայց չղջիկներն այդտեղ ձմեռել չեն կարող, որովհետև բարձր ջերմությունը խանգարում է նրանց ձմեռային քնին:  Ձմռանը նրանք չվում են այնտեղ որտեղ ավելի ցուրտ է, և քուն են մտնում մինչև  գարուն:

Հիշի՛ր

Դերանունները անվան փոխարեն գործածվող բառեր են: Անձնական դերանունները գործածվում են անձի անվան փոխարեն: Ունեն երկու թիվ՝ եզակի (ես, դու, նա) և հոգնակի (մենք, դուք, նրանք), երեք դեմք՝ I (ես, մենք), II (դու, դուք), III (նա, նրանք):
Ցուցական դերանունները մատնացույց են անում առարկա կամ հատկանիշ:

Անցածի կրկնություն

190. Կազմի՛ր տրված գոյականների հոգնակին: Փորձի՛ր բացատրել, թե ո՞ր բառերին է -եր վերջավորություն ավելանում, ո՞ր բառերին՝ -ներ:

Ա. Ծառ – ծառեր, ձայն – ձայններ, հոտ – հոտեր, քար – քարեր, կով – կովեր, արջ – արջեր, փունջ – փնջեր, լուր – լուր-լուրեր, բառ – բառեր , բեղ – բեղեր, հայ – հայեր, հայր – հայրեր, ցեղ – ցեղեր, սիրտ – սրտեր, գիր – գրեր, սյուն – սյուն-սյուններ, պատ – պատեր , հույն – հույններ, ձու-ձվեր, սուր – սրեր, քիթ – քթեր. քույր – քույրեր, մայր – մայրեր, ձեռք – ձեռքեր, ոտք – ոտքեր, տատ – տատեր, պապ – պապեր:


Բ. Եղբայր – եղբայրներ, աթոռ – աթոռներ, պապիկ – պապաիկներ, տատիկ – տատաիկներ, գրպան – գրպաններ, թութակ – թոութակներ, եղնիկ – եղնիկներ, ոչխար – ոչխարներ, սեղան – սեղաններ, թռչուն – թռչուններ, մեքենա – մեքենաներ, բարեկամ – բարեկամներ, աշակերտ – աշակերտներ, մատյան – մատյաններ, հեռախոս – հեռախոսներ, ծաղկավաճառ – ծաղկավաճառնր. պանրագործարան – պանրագործարաներ:

191. Գրի՛ր, թե նախորդ առաջադրանքը կատարելիս
ա) ո՞ր բառերի մեջ երկու ն գրեցիր.

Գրպաններ, սեղաններ, թռչուններ, մատյաններ:

բ) ո՞ր բառերի մեջ հնչյուններ փոխվեցին:

Սրեր, քթեր, ձվեր, գրեր:

192. Տեքստի բոլոր գոյականները հոգնակի դարձրո՛ւ և ըստ անհրաժեշտության դրանց համապատասխանեցրո՛ւ բայերը (գործողություն ցույց տվող բառերը):

Հերթական ոլորանից հետո երևաց սրբավայրը: Վերևում արձաններ են նստած: Արձանները կորցրել են գլուխներըը: Երկրաշարժը բազմիցս սասանել է այդ լեռների գագաթները, օտար բանակի զինվորները ձգտել են խորտակել իրենց անհասանելի ու թշնամական սրբավայրը: Արձանները, բարձրաքանդակններ ու գազանների կերպարանքը կերտված են հիանալի վարպետի կողմից:

194. Տեքստերի եզակի գոյականները հոգնակի դարձրո՛ւ: Փոփոխությունից ո՞ր տեքստի միտքը փոխվեց:

Ա. Կատվի պատմությունները արտասովոր են: Մարդիկ կատվին մեկ աստվածացրել ու պաշտել են, մեկ վհուկ համարել ու խուսափել: Երբեմն էլ կատվի միջոցով իրենց ապագան են զուշսւկել:
Կատուններ ապրում են մարդու կողքին, հաճախ հավատարիմ ծառայում են մարդուն, բայց առաջվա պես անկախ ու նույնիսկ կիսավայրենի են մնում: Ի տարբերություն ուրիշ ընտանի կենդանիների՝ կատուները մարդու համար խորհրդավոր ու անճանաչելի են մնում, իրենց գաղտնիքը «չեն բացում»:


Բ. Մոտ հարյուր տարի առաջ Օդեսայում փղերը փախան կրկեսից: Տերն ինչ արեց, չարեց, նրանք էլ կրկես չվերադարձան:

195. Երկու տեքստերում էլ հոգնակի գոյականները եզակի դարձրո՛ւ և դրան համապատասխան փոփոխություններ արա՛: Այդ փոփոխությունից ո՞ր տեքստի միտքը փոխվեց:

Ա. Երկրի վրա մարդու կյանքն ամուր կապված է կենդանու հետ: Բայց մարդն ու կենդանին միշտ նույն ձևերով չեն հարաբերվել: Սկզբում կենդանին մարդուն ուտելիք ու հագուստ է տվել: Նա սարսափ է ներշնչել կամ ուրախություն է պարգևել մարդուն: Մարդն էլ նրա առաջ խոնարհվել ու պաշտել է նրան: Հետո աստվածացված կենդանին փոխարինել է աշխատավոր կենդանուն:

Բ. Հետաքրքրասեր մարդը ճամփորդում է Աֆրիկայով և ուսումնասիրում այնտեղի կենդանուն և թռչունին: Հետո նա իր հետ հայրենիք բերեց նաև աֆրիկացիների շատ գլխարկ: Այդ գլխարկը զարդարող փետուրի մեջ գիտնականը նկատեց այնպիսիները, որոնք գիտությանը հայտնի թռչունի չէին պատկանում:

Հիշի՛ր

Գոյականը երկու թիվ ունի՝ եզակի և հոգնակի: Եզակին ցույց է տալիս մեկ առարկա, հոգնակին՝ մեկիցավելի: Հոգնակին կազմվում է եզակիից՝ հիմնականում -եր կամ —ներ մասնիկների օգնությամբ. (-եր-ը ավելանում է միավանկ բառերին, ները՝ բազմավանկ):

Մթնոլորտային ճնշում. Երկրի ձգողական ուժի շնորհիվ` մթնոլորտի վերին շերտերը ճնշում են ստորին շերտերի, իսկ վերջիններս՝ նաև Երկրի մակերևույթի վրա: Այսինքն՝ օդն իր կշիռով ազդում է Երկրի մակերևույթի վրա, առաջացնում ճնշում:

Մթնոլորտի կողմից Երկրի մակերևույթի և դրա վրա գտնվող առար­կաների վրա գործադրած ճնշումը կոչվում է մթնոլորտային ճնշում։

Մթնոլորտն ահռելի ուժով ազդում է նաև մարդու վրա, սակայն մարդը դա չի զգում, որովհետև օդի արտաքին ճնշմանը հակազդում է օրգանիզմի ներքին ճնշումը:

Մթնոլորտային ճնշումը չափում են ճնշաչափ (բարոմետր) կոչվող սար­քով, որր լինում է սնդիկային և մետաղային՝ աներոիդ (առանց հեղուկի): Սնդիկայինն օգտագործվում է օդերևութաբանական կայաններում և տեղաշարժման համար հարմար չէ, իսկ մետաղայինը հեշտ և հար­մար է տեղափոխման համար:

Մթնոլորտային ճնշումն առաջին անգամ սնդիկային ճնշաչափով չա­փել է Տորիչելլին 1649 թ.: Սնդիկային ճնշաչափը բաղկացած է 1 մ երկա­րությամբ, մի ծայրը փակ ապակե խողովակից, որի վրա կան միլիմետրային բաժանումներ (1000 մմ), և լցված է սնդիկով: Բաց ծայրով այդ խողովակը շրջված է սնդիկով լցված թասի մեջ ։

Այդ դիրքում խողովակում սնդիկի սյան բարձրությունը՝ արտահայտված միլիմետրերով, կլինի տվյալ վայրի մթնոլորտային ճնշումը:

Այն ճնշումը, որը դիտվում է օվկիանոսի մակարդակին, 0⁰C ջերմաս­տիճանում և հավասար է սնդիկի 760 մմ սյան գործադրած ճնշմանը, կոչ­վում է նորմալ մթնոլորտային ճնշում:

Եթե ցուցմունքը 760 մմ ֊ից ավելի է, ապա ճնշումը բարձր է, իսկ եթե պակաս է՝ ցածր:

Չափումները ցույց են տալիս, որ մթնոլորտային ճնշումն ըստ բարձրության ենթարկվում է փոփոխության: Ըստ բարձրության՝ օդը նոսրանում է, իսկ ճնշումը՝ ընկնում: Դա է պատճառը, որ լեռների վրա ճնշումն ավելի փոքր է, քան հարթավայրերում:

Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ ներքնոլորտի ստորին շեր­տում յուրաքանչյուր 1000 մ բարձրանալիս ճնշաչափի ցուցմունքը նվա­զում է մոտ 100 մմ-ով:

Օրինակ’ եթե լեռան բացարձակ բարձրությունը 4000 մ է, ապա գագա­թին մթնոլորտային ճնշումը կլինի 360 մմ (760 մմ — 4 × 100 մմ = 360 մմ):

Մթնոլորտային ճնշումը փոփոխվում է նաև՝ օդի ջերմաստիճանից կախված: Ջերմաստիճանի աճի դեպքում օդն ընդարձակվում է, դառնում է ավելի նոսր, ուստի ճնշումը նվազում է:

Հետևաբար՝ որքան օդի ջերմաստիճանը բարձր է, այնքան ճնշումը ցածր է, և հակառակը:

Մթնոլորտային ճնշման բաշխումը երկրագնդի վրա: Մթնոլորտային ճնշումը Երկրի մակերևույթի վրա տեղաբաշխված է խիստ անհավասա­րաչափ: Պատճառն այն է, որ երկրագնդի վրա կան տարբեր բարձրությամբ և տարբեր ջերմաստիճաններ ունեցող վայրեր:

Երկրագնդի վրա մթնոլորտային ցածր ճնշման մարզն անվանում են ցիկլոն, իսկ մթնոլորտային բարձր ճնշման մարզը՝ անտիցիկլոն:

Ցիկլոններր երկրագնդի վրա հիմնականում ձևավորվում են հասարա­կածային և բարեխառն լայնությունների տաք ու խոնավ վայրերում:

Անտիցիկլոնները ձևավորվում են հիմնականում չորային շրջաննե­րում, ինչպես շոգ, այնպես էլ՝ ցուրտ կլիմայական պայմաններում:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ի՞նչ է մթնոլորտային ճնշումը:
   
   Մթնոլորտային ճնշում. Երկրի ձգողական ուժի շնորհիվ` մթնոլորտի վերին շերտերը ճնշում են ստորին շերտերի, իսկ վերջիններս՝ նաև Երկրի մակերևույթի վրա: Այսինքն՝ օդն իր կշիռով ազդում է Երկրի մակերևույթի վրա, առաջացնում ճնշում:
2. Ի՞նչ սարքով են չափում մթնոլորտային ճնշումը:
   
   Մթնոլորտային ճնշումը չափում են ճնշաչափ (բարոմետր) կոչվող սար­քով, որր լինում է սնդիկային և մետաղային՝ աներոիդ (առանց հեղուկի): Սնդիկայինն օգտագործվում է օդերևութաբանական կայաններում և տեղաշարժման համար հարմար չէ, իսկ մետաղայինը հեշտ և հար­մար է տեղափոխման համար:
3. Ինչպե՞ս է փոխվում մթնոլորտային ճնշումն ըստ բարձրության։
   
   Սնդիկային ճնշաչափը բաղկացած է 1 մ երկա­րությամբ, մի ծայրը փակ ապակե խողովակից, որի վրա կան միլիմետրային բաժանումներ (1000 մմ), և լցված է սնդիկով: Բաց ծայրով այդ խողովակը շրջված է սնդիկով լցված թասի մեջ ։Այդ դիրքում խողովակում սնդիկի սյան բարձրությունը՝ արտահայտված միլիմետրերով, կլինի տվյալ վայրի մթնոլորտային ճնշումը:
4. Ի՞նչ են ցիկլոնը և անտիցիկլոնը:
   
   Ցիկլոններր երկրագնդի վրա հիմնականում ձևավորվում են հասարա­կածային և բարեխառն լայնությունների տաք ու խոնավ վայրերում:
   
   Անտիցիկլոնները ձևավորվում են հիմնականում չորային շրջաննե­րում, ինչպես շոգ, այնպես էլ՝ ցուրտ կլիմայական պայմաններում:
5. Երևանում մթնոլորտային ճնշումը հավասար է 660 մմ բարձրությամբ սնդիկի սյան գործադրած ճնշմանը: Հաշվեք, թե նույն պահին ճնշու­մը որքա՞ն կլինի Սևանա Լճի ափին, եթե այն Երևանից բարձր է մոտ 1 կմ:
   
   660 մմ – 1 * 100 մմ = 560մմ
   Պատ․՝ 560 մմ